“Orda bir köy var uzakta, o köy bizim köyümüzdür” dizelerini hepiniz hatırlarsınız.Bu özlem ve vefa duygularını barındıran dizeler Ahmet Kutsi Tecer’e ait. Şairin işaret ettiği köy ise Kemaliye’nin Apçaağa Köyü. Bu yazı, son on yıldır Kemaliye ve köylerinde yürütülen koruma çalışmalarının, ÇEKÜL gönüllülerin, o uzaktaki köyde, yörede yaptıkların kısa bir özeti.
Yakın-uzak, büyük-küçük demeden, ülkenin dört bir köşesindeki koruma gönüllüleriyle 24 yıldır, somut sonuçlara ulaşan çalışmalar yürüten ÇEKÜL Vakfı’nın 7 Bölge 7 kent programı kapsamındaki Kemaliye’de, hep kullandığımız ama çoğu zaman kavramsal boyutta kalan “sürdürülebilirlik”in, tabiri yerindeyse ete-kemiğe büründüğünü söyleyebiliriz.
Restore edilen medrese
ÇEKÜL Kemaliye gönüllülerinin yaptıkları, “Havzanın taşıdığı değerler bütününü görmek, kültürel miras gibi coğrafi kimliğimizle bütünleşen tarihin izini sürerek, bizi biz yapan değerlerin geleceğe taşınmasına emek vermek” olarak tanımlanabilir. Kemaliye temsilcimiz Hilmi Balioğlu, “evlerimiz, türkülerimiz, oyunlarımız, şiirlerimiz, manilerimiz, folklorumuzla bir bütün olarak kenti görüyoruz” diyor ve yörede yapılan koruma çalışmalarını şöyle özetliyor:
“Anadolu’da özgün özelliklerini henüz yitirmemiş kentlerden biri olan Kemaliye, ÇEKÜL’ün 7 Bölge 7 Kent programında Doğu Anadolu Bölgesi’ni temsilen seçildi. ÇEKÜL gönüllüleri, kent kimliğinin oluşmasına olanak sağlayacak projeleri gücü yettiği ölçüde uygulamaya başlamıştır.
2000 yılında kurulan Tarihi Kentler Birliği’nin 28. üyesi olarak yer aldığı kurucu üyeliğin ardından, Avrupa Tarihi Kentler Birliği’ne üye olmuştur.
Kemaliye mimarisi incelendiğinde yöreye ilişkin iklimsel yapının, doğa koşullarının, malzeme olanaklarının, ekonomik yapının ve kültürel yapının gerek yapım sistemi, gerekse mekan organizasyonunun binaları şekillendirdiği rahatlıkla görülür. Kemaliye evleri sanki insanlarının derdini söyler, neşesini haykırır, buluşmalarının, ayrılıklarının gönüllerdeki duygularını, sızılarını ebedileştirir ve sanki seslendirir. Yapıların korunması da öncelikle ev sahiplerinin sonra da kamunun ilgisi ile olacaktır.
25.11.2005 tarihinde bölgenin kentsel sit alanı ilan edilmesinin Kemaliye ve köylerini nasıl farklı boyuta taşıdığını görmek mümkündür.
Binaların tekil olarak tescil edilmesi ile başlayan evlerin onarımı için proje yapım ve onarım destekleri verilmesine 2007 yılından itibaren Kültür Bakanlığı öncülük etmiştir. Söz konusu dönemden günümüze kadar çalışmalar kararlılıkla ve titizlikle sürmektedir.
Bahçe Mahallesi Kültür Evi, restorasyon öncesi
Bahçe Mahallesi Kültür Evi, restorasyon sonrası
2013 yılı sonuna kadar Kemaliye ve köylerinde 53 adet tescilli sivil mimarlık örneği projelendirilmiş, bölge kurulunda tamamı onaylanan projelerin 27 adedi restore edilmiştir. Kemaliye’ de münferit olarak restore edilen veya yeni yapılan sivil mimarlık örneklerinin sayısı ise 27’ dir.
Sosyal ve kültürel amaçlı yeni yapılan veya restore edilerek yeniden işlevlendirilen resmi ve sosyal yapıların sayısı yaklaşık 25’ dir. Bütün bunlara ilave olarak sokak sağlıklaştırma çalışmaları devam etmektedir.
Bölgede doğru ve nitelikli uygulamaların yapıldığı koruma çalışmaları devam edecek, yapıların dolayısıyla mimari dokunun ve kültürel mirasın bir bütünlük içinde korunması sağlanacaktır.”
Kemaliye gönüllüleri bu on yıllık süreci ÇEKÜL’e gelerek Prof. Dr. Metin Sözen’in de katıldığı bir toplantıda paylaştı.
Kemaliye merkezinde restore edilen / yeni yapilan sosyal/ kültürel/ dini yapılar 2003-2013
- Taşdibi Camii
- Tiryakioğlu camii
- Dörtyolağzı Camii
- Bahçe camii
- Hacıyusuf mescidi (Sivil Harekat)
- Ergü Köyü Merkez Camii
- Belediye hamamı
- Esertepe çeşmesi
- Ergü Köyü’nde 2 adet çeşme
- Belediye Binası
- Fırın
- Yeşil Eğin Oteli
- Tiryakioğlu Cami
- Tarihi Dörtyolağzı Belediye Hamamı
- Osman Nuri Akın ve Saime Akın Kız ve Erkek Yurdu
- Sanayi Çarşısı
- Parklar (Kadıgölü Parkı, Çerez-Kırköz-Seyit Ali Parkı)
- Belediye Yüzme Havuzu
- T.C. Ziraat Bankası Binası
- Hükümet Konağı
- Kemaliye Kültür Merkezi
- Ahmet ÇETİNSAYA Değirmeni
- Medrese
- Fatma Libas Tiryakioğlu Camii
- Bekir Tiryakioğlu Hastanesi
- Bozkurt Otel
Köylerdeki restorasyon projeleri / yeni yapılar
- Apçağa Köyünde Uygulanan Projeler
a) Kayabaşı Kır Kahvesi
b) Fırın Ve Köy Konağı
c) Ahmet Kutsi Tecer Kültür Merkezi
d) İmam Evi
e) Köy okuma odası
- Sırakonak Köyünde Uygulanan Projeler
a) Sırakonak Köyü Müzesi (İlkokul)
b) Köy fırını
c) İmam Evi
- Başpınar Ortaokulu-Nahiye Müd
- Bahçe Mahallesi /Ali Vecdi Bingöl Kültür Evi
- Buğdaypınar Köyü Köy Konağı
- Başbağlar Köyü Anı Evi iç mekan düzenlemesi
Münferit yapılar
- H.Ömer YALÇINKAYALAR Evi
- Gönül ÖNDEROĞLU Evi
- Mustafa AĞRİKLİ Evi
- Gülosmangil (Işık) Ev
- Başöğretmen Mehmet ÜNSAL Evi
- Celal YILMAZ Evi
- Bekir ALATAŞ Evi
- Dr. Ahmet KAMBUR Evi
- Feyyaz Bey Evi
10. Mualla POYRAZ Evi
11. Özkaymaz Kardeşler Evi
12. Cemalettin BİLGİN Evi
13. Prof. Mehmet FIRAT Evi
14. Mustafa DEMİRSOY Evi
15. Av. Mehmet ÇETİNKAYA Evi
16. M. KÖSE Evi Evi
17. Dilik Kardeşler Evi
18. Salim BALİ Evi
19. Mustafa ÖZBEK
20. Şeref ÖZBEY Evi
21. Serdar ÜNAL Evi
22. Suna ARİMA Evi
23. Prof. Sema AİGİL
24. Haşim GÜRDAMAR Evi
25. Şükrü TOPTAŞ Evi
26. Mehmet YURDAKUL Evi
27. Fatoş IŞIK Evi
Kültür ve Turizm Bakanlığı yardımı ile proje/ uygulama yardımı alan sivil mimarlık örnekleri 2008 – 2013 (53 Adet)
2007
- Abdullah Balioğlu Evi
- Halil Akfırat Evi
- Şadi Ekşioğlu Evi
- Tahsin Eti Evi
2008
- Ali Necati Kaya Evi
- Etem Kılıç Evi
- İlhami Örnekçi Evi
- Hayriye Akgün Evi
- Ali Rıza Akbaş Evi
- M.Cemil Doğrugüven Evi
- Orhan Uyanık Evi
- Hilmi Balioğlu Evi
2009
- Saide Yalçınkayalar Evi
- Recep Murat Evi
- Veli Erdemir
- Fatma Semahat Yüzer Evi
2010
- Metin Akfırat
- Fatma Zehra İpek Evi
- Seda Erçelik Evi
- Nail Odabaşı Evi
- Hanife Arslan Evi
- Hüseyin Avni Güven Evi
- Mahmut Efe Evi
2011
- Zeki Ağrıklı Evi
- Ünal Özgüven Evi
- Şefik Güven Evi
- Nurcan Özçelik
- Naci Bilen Evi
- Ali Fuat Güven
2012
- Hasan Boz Evi
- Ünal Özgüven Evi
- Dursun Özerdal
2013
- Perihan Şaylan Evi
- Mehmet Doğrugil Evi
- M.Cafer Bozkurt Evi
- Mustafa Tarlabaşı Evi
- Orhan Tarlabaşı Evi
- Cavit Karaman Evi
- Şükrü Erdem Evi
- İbrahim Akfırat Evi
- Ahmet Çetinkaya Evi
10. Rıza Sezgin Evi
11. Rıfat Çakmakgil Evi
12. Sedat Öztürk Evi
13. Berrin Dinçer Evi
14. Nurettin Turhan Evi
15. Yüksel Çetinkaya Evi
16. Ayşe Moldibi Evi
17. M.Latif Yalçıner
18. Tahir Sehlikoğlu
19. Ahmet Tuncer
20. Fadime Erçelik
2011 yılından buyana yürütülen sokak sağlıklaştırma çalışmaları
- Cumhuriyet Meydanı Caddesi (2010 yılında projesi, 2011’de uygulaması yapıldı)
- Dörtyolağzı Mahallesinde Hasan Basri Aktan Sokak (2012 Yılında Projesi,2012 yılında uygulama başladı. Devam ediyor)
- Gençağa mahallesinde Gençağa Sokak (Atölye Kolektif)
- Hasan Basri Aktan Caddesi, Mustafa Özgül Sokak, Buğday Meydanı Sokak( Projesi 2013 yılında hazırlandı. Uygulaması henüz başlamadı)
ÇEKÜL Kemaliye Gönülüleri
Mualla Poyraz
Kadriye Ayda Ünal
Aytül Erdoğdu
Yüksel Erdoğan
Tülin Gülay
Fisun Durna
Nurtül Mısırdalı
Serdar Ünal
Mahmut Mısırdalı
Hülya Özbey
Kutsiye Özbey
Sevgi Özbek
