Tarihi Kentler Birliği Samsun Buluşması 6-8 Eylül tarihlerinde Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin özverili ev sahipliğinde yapıldı. “2013 Uygulamalarının Tartışılması ve Yeni Hedefler” üst başlığında, kent müzeleri ve müze eğitimleri, kültür öncelikli bölgesel yol haritaları, Karadeniz Bölgesi’nde doğal ve kültürel mirasın dinamikleri, İPSOS tarafından beş tarihi kentte yapılan araştırmanın sonuçları, Karadeniz’e kıyısı olan kentlerle işbirlikleri, Samsun sahil şeridinin kentle bütünleşmesinin nasıl sağlandığı, TKB’nin 2014 hedeflerinin belirlenme süreci, tarihi kentlerde mahalle ölçeğinde çalışmalar yürütülmesi gibi pek çok konu Meclisli Samsun Buluşması’nda gündeme geldi.
TKB üyeleri, Karadeniz kıyısındaki ve açılışı geçtiğimiz aylarda yapılan Samsun Büyükşehir Belediyesi Sanat Merkezi Konferans Salonu’nda 6 Eylül akşamı buluştu. Açılışta, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz, ÇEKÜL Vakfı ve TKB Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, TKB ve Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Asım Güzelbey ve Samsun Valisi Hüseyin Aksoy birer konuşma yaptı.
Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz:
1980’li yıllara kadar başta yakın çevresindekiler olmak üzere Doğu Karadeniz illerinden yoğun göç alan Samsun, bu yıllardan itibaren arzulanan gelişme ve kalkınmayı gerçekleştirememiş ve batıdaki şehirlere göç vermeye başlamış. Kırsaldan aldığı göçlerin de sonucu olarak, kozmopolit yapı içinde ortak hareket edebilme ve proje üretebilme kabiliyeti için sosyal ve kültürel çalışmaların yapılması kaçınılmaz olmuştur. Bu noktada kent müzelerinin önemi ortaya çıkıyor. Kent müzeleri bugünkü ve gelecek nesillerin yaşadıkları kenti sevmeleri ve onu sahiplenmelerini sağlayacak en önemli kurumlardan biridir. Kent sakinlerini bilinçlendirmek, onların geçmişi ve geleceği kavramalarına yardımcı olmak gibi hedefler taşırlar. Üç yıl önce Samsun’da başlayan kent müzesi çalışmaları tamamlandı ve müze ziyarete açıldı.
ÇEKÜL Vakfı Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen:
Kent demek bilinç ve birikim demektir. Samsun’da üç tane büyük höyük var. Onlar bir zamanlar bu toprakların en büyük yerleşimleriydi. Tarih, geçirdiği zaman dilimindeki uygarlıkların kattığıyla ölçülür. Şimdi yaşadığımız zamana bizim de neler kattığımız çok önemli. İnsan ve çocuk üzerine kurulu kültürel bir eğitimden geçmedikçe, kentsel dokulardan büyük bir eğitim laboratuarı gibi faydalanmadıkça, Türkiye’nin eğitim politikasında sorun var demektir. TKB üyesi başkanlar, uygulamaya dayalı bilgileriyle Türkiye’de yeni bir siyasal söylem geliştiriyorlar. Siyasi partilerin bu söylemden dersler almaları gerekir. Enerjilerini, birbirlerini karalama üzerine kurulmuş karşılıklı konuşmalardan ziyade, kentlerden gelen büyük hareketin, kültür öncelikli bir Türkiye gündemi yaratmaya dönük olduğunu görmeye harcamaları gerekir. Önceliğimiz olan tüm bu kültür odaklı yaklaşımlarla, dünya ulusları içinde paylaşılabilir hedefler ve uygulamalarla, elini sıktığımız toplumlara güçlü bir Türkiye olduğumuzu göstermek zorundayız. Bu nedenle Samsun Buluşması, Karadeniz kıyısındaki kentlerle yeni ağlar kurulabileceğinin temellerini atmak için de önemlidir. Uluslararası ağların TKB’nin gelecek hedeflerinde yer aldığını bu vesileyle yeniden hatırlatmak istiyorum.
TKB Başkanı Dr. Asım Güzelbey:
Bundan tam 13 yıl önce tarihi ve kültürü seven bir avuç bilim insanı, yerel yönetici, STK’lar bir araya gelerek TKB’yi kurdu. Ve ülke gündemine kültürel mirası sokmayı başardı. Bugün artık dünyada şunu gayet iyi biliyoruz ki ülkeler yarışmıyor, şehirler yarışıyor. Yarışan şehirler içinde tarihine, kültürüne ve geçmişine sahip çıkanlar bir adım öne çıkıyor. Bugün Türkiye’de birçok şehir UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girdi ya da başvurusunu yaptı. Başvuruların artmasında TKB’nin payını, katkısını unutmamak gerek. TKB’nin kuruluşunda görev alan valimiz şimdi Samsun Valisi. Hüseyin Aksoy’un burada valilik yapması Samsun ve çevresi için bir şanstır. 2011 yılındaki Samsun buluşmasında beni TKB Başkanı olarak seçtiniz. Ben de elimden geldiği kadarıyla bu görevi en iyi şekilde götürmeye çalışıyorum. Bu benim için aslında bir veda konuşması. Samsun’da seçilmiştim; seçimlerde aday olmayacağımı da burada sizlerle paylaşmak istedim. Siyasete veda ediyorum. Ama TKB’nin, ÇEKÜL’ün gönülden destekçisi olmaya devam edeceğim.
Samsun Valisi Hüseyin Aksoy:
Türkiye’de kültürel mirasın korunması hareketi, ÇEKÜL Vakfı Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen’in ve TKB’nin emekleriyle başladı. Öncesinde biz bu tarihi binalara eski ve kullanılmaz binalar olarak görüp, ilk fırsatta da yıkma gayreti içindeydik. Ama bu süreç ve gelişen bakış açısındaki farklılıklarla tarihi eserlerin değerlerinin farkına vardık. Artık tüm kentlerimizde korumak, yeniden fonksiyonlar yüklemek ve bizden sonraki kuşaklara aktarmak için çalışmalar yürütülüyor. Bizler de görev yaptığımız kentlerde bu bilinci aşılamaya çalışıyoruz. Samsun’da 2006 yılından bu yana toplam 43 projeye yaklaşık; 10 milyon 615 bin TL kaynak kullanıldık. Belediyenin 23 projesine 7,5 milyon TL ve İl Özel İdaresi’nin de 20 projesine 3 milyon TL harcama yapıldı. Bu amaçlarla toplanmış kaynaklar, ilgili belediyelerimizce hemen İl Özel İdaresi’nin hesabına aktarılıyor. Fakat bu aktarmada maalesef bazı sorunlar yaşıyoruz. Bazı belediyelerden almamız gereken ve vatandaşlardan bunun için tahsil edilmiş olan yaklaşık 10 milyon TL var. Bu paraları tahsil edebilirsek, tarihi mirasın ortaya çıkmasında çok hızlı bir şekilde mesafe alabiliriz.
TKB Meclis Toplantısı
TKB Samsun Buluşması, 7 Eylül’de TKB Meclis toplantısıyla başladı. Ayancık Belediyesi, Çarşamba Belediyesi, Reşadiye Belediyesi ve Emirseyit Belediyesi’nin TKB üyeliği kabul edildi ve üye sayısı 402’ye yükseldi. Meclis gündemine gelen ve kabul edilen diğer başlıklar ise kısaca şunlar oldu:
- “Kültür Rotaları Planlama Çalışmaları” başlatılması konusunda birlik encümenine yetki verildi.
- “Kentlerin ve Mahalle Birimlerinin Sağlıklı Gelişmesi İçin Yöntem ve Eğitim Çalışmaları”nın yapılması konusunda encümene yetki verildi.
- Tarihi Kentler Birliği dışa açılma hedefleri kapsamında: “İpek Yolu Kültür Yolu Projesi”nde yerel yönetimlerle yeni bir ağ kurulması için çalışma başlatılması; Trakya ile Balkan ülkelerindeki kentlerle yeni bir ağ oluşturulması ve bu görevin Bursa, Konya ve Kayseri Büyükşehir Belediyeleri’nce üstlenilmesi; Karadeniz’e kıyısı olan kentlerle yeni bir ağ oluşturulması ve bu görevin Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından üstlenilmesi; Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı’na (TÜRKSOY) üye ülkeler ile kent müzesi ve sanayi mirasının korunması ve işbirliği ağlarının genişletilmesi; inanç turizmine yönelik çalışmaların başlatılması; Akdeniz’e kıyısı olan şehirlerin oluşturdukları (ARLEM) ile çalışma programı başlatılması konularında encümene yetki verildi.
Karadeniz Bölgesi’nde: Doğal ve Kültürel Mirasın Dinamikleri ve Samsun Örneği
Samsun’da, Büyükşehir Belediyesi, İlkadım ve Vezirköprü Belediyeleri TKB’nin üyeleri. Son meclis toplantısında Çarşamba Belediyesiyle birlikte Samsun’dan üye belediye sayısı dörde yükseldi. Samsun Valiliği ve üye belediyelerin koordinasyon ve işbirliği ile doğal ve kültürel mirasın korunması çalışmaları hız kazandı. Gerek çarşı dokusunda gerekse tescili sivil mimari ve anıtsal eserlerin restorasyonu bu kentlerde artmaya, envanter çalışmaları hız kazanmaya başladı. Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanı Necmi Çamaş son yıllarda yapılan koruma çalışmalarını bu birliktelikten hareketle özetledi.
Türkiye’de Kültürel Öncelikli Yol Haritasının Gerekliliği
Kentsel Strateji kurucusu, ÇEKÜL gönüllüsü, şehir plancısı A.Faruk Göksu ise ÇEKÜL ile başlayan ve TKB gündemine girerek devam eden Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları’nın sürecini, geldiği noktayı anlattı. 1960’lardan günümüze kentlerin 3. Değişim sürecinden geçtiğini söyleyerek, bu değişim sürecinin artık tasarımcılarla birlikte yürütülmesi gerektiğine vurgu yaptı. ÇEKÜL Vakfı’nın da kurucularından olduğu Kadıköy’de açılan TAK (Tasarım Atölyesi Kadıköy) örneğini vererek, kamu-sivil-özel kesimlerin ve genç tasarımcıların ürettiği programlar hakkında bilgi verdi. Kentsel Vizyon Platformu tarafından hazırlanan, yeni bir planlama ve yönetim anlayışı getirmeyi hedefleyen 81 Kent 81Vizyon Projesi’ni özetledi.
Kent Müzeleri Eğitimi
TKB Genel Sekreteri Sezer Cihan’ın oturum başkanlığında devam eden Samsun Buluşması’nın ana başlıklarından biri de kent müzeleri ve müzelerde yapılan eğitim çalışmaları oldu. Sezer Cihan, TKB üyesi belediyelerle kent müzeleri ve arşivleri hakkında yapılan araştırma hakkında bilgiler verdi. Ardından ÇEKÜL Vakfı Eğitim Koordinatörü S. Yeşim Dizdaroğlu müze eğitimleri konusunda bir sunum gerçekleştirdi: Müzeler, toplumların kültürel-sanatsal yaşamlarında etkin eğitim kurumlarına dönüşüyor. Farklı ülkelerdeki müzelerde, tarih dersleri çoğunlukla müzede, arkeolojik bir ortamda yapılıyor. Son yıllarda ABD'de başlayan sonra İngiltere ve Almanya'da gelişen müze pedagojisi, artık bir bilim dalına dönüşmüş durumda. Müze eğitiminin kuşkusuz en temel amaçları arasında, nitelikli insan yetiştirilmesi, bireylerin kültürel düzeylerinin gelişmesi, estetiksel-görsel duyarlılıklarının kazandırılması ve ifade yetilerinin geliştirilmesi yer alıyor.
Kültür Odaklı Kentsel Koruma Uygulamaları Etki Analizi
TKB için IPSOS Sosyal Araştırmalar Enstitüsü’nün yaptığı “Kültür Odaklı Kentsel Koruma Uygulamaları Etki Analizi”nin sonuçlarını ise IPSOS’tan Tonguç Çoban sundu. Araştırma 4 pilot alanda gerçekleştirildi: Nallıhan, Bursa (Hanlar Bölgesi ile Hisar Bölgesi), Gaziantep (Kültür Yolu ve Bakırcılar Çarşısı ile Bey Mahallesi) ve Muğla. Bu kentlerin seçilme nedenleri ise özetle şöyle;
Nallıhan: Geleneksel el sanatlarının, doğal zenginliklerin ve yemek kültürünün korunmasına yönelik çalışmaların öne çıkması
Bursa: 80’li yıllarda başlayan koruma ve yaşatma çalışmalarını kesintisiz sürdürmüş bir BÜYÜKŞEHİR olması
Gaziantep: 2005’te başladığı koruma ve yaşatma çalışmalarını çok hızla ve çok kapsamlı gerçekleştirmiş bir BÜYÜKŞEHİR olması ve bir mahalle örneği içermesi
Muğla: Koruma ve yaşatma çalışmalarına en erken başlayan (1975) ve bu çalışmaları farklı dönemlerde farklı olanaklar oranında sürdüren bir tarihi kent olması.
Tonguç Çoban, yerel halk ve esnaf ile görüşmeler yapıldığını, ayrıca mülki idare amirleri, proje yöneticileri ve yerel yetkililerle de derinlemesine görüşmeler yapıldığını söyledi. Genel değerlendirmede ise şu bilgileri verdi: Yerel halkta kültürel mirasın önemi konusunda olumlu görüş birliği var. Yerel esnaf ticaret yapmak ve iş kurmak için kültür mirasının önemli olduğunu düşünüyor. Gerek yerel halk gerekse esnaf, koruma çalışmalarının önemli sosyal ve kültürel etkileri olduğunu söylüyor, olumlu algı yüksek. Koruma çalışmalarında daha uzun ve istikrarlı bir geçmişi olan kentlerde daha yüksek değerler göze çarpıyor.
Not: Tüm sunumların detayları, TKB’nin Yerel Kimlik dergisinde yayımlanacaktır.
TKB üyeleri Samsun Kent Müzesi ve sahil şeridini inceledi
Seminerin ardından, yaklaşık 200 katılımcı, geçtiğimiz aylarda açılışı yapılan Samsun Kent Müzesi’nin bahçesinde öğle yemeğini yedi ve müzeyi inceledi. Nadir Mutluer ve ekibi tarafından tasarlanan kent Müzesi’ni Necmi Çamaş’ın anlatımıyla inceleyen TKB üyeleri tarih, sosyal yapı, kültürel yapı, coğrafi yapı, kentsel gelişim ve ekonomik yapı başlıklarında Samsun’a müzeden baktı.
Engelliler Rehabilitasyon Merkezi, sahil şeridinde yapılan düzenleme çalışmaları ve Amazon Parkı, İlk Adım İskelesi ile müze olarak yeniden yapılan Bandırma Vapuru, TKB üyelerinin durak noktaları oldu. Son gün ise Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan gezinti vapuru ile kente ve Samsun Limanı’na bir de Karadeniz’den bakıldı.
